İdarenin bir işlem, eylem veya eylemsizliği sebebiyle bir kişisel hakkı ihlal edilen, maddi manevi zarara uğrayan kişiler tarafından açılabilecek dava türü tam yargı davasıdır. Tam yargı davasında, uğranılan maddi manevi zararın tazmini talep edildiğinden uygulamada tazminat davası olarak da ifade edilmektedir.    Tam Yargı Davalarının İptal Davalarından Farkı Tam yargı davaları ile iptal davaları çoğu zaman birbirine karıştırılmaktadır. İptal davalarının konusu sadece idari işlemlerdir, hukuka aykırı işlemin iptali istenir. İptal davalarını açmak için menfaat bağı yeterlidir. Tam yargı davalarının konusu ise idari işlem veya eylemlerdir. İhlal edilen hakkın yerine getirilmesi veya zararın tazmin edilmesi talep edilir. Dava açmak için kişisel bir hakkın ihlal edilmiş olması gerekir.  Tam yargı davalarında görevi mahkemeler konusuna göre idare ve vergi mahkemeleri ile Danıştay’dır.  Tam yargı davasının konusu bir idari işlem olduğunda ilgililer doğrudan tam yargı davası açabilecekleri gibi iptal ve tam yargı davalarını birlikte de açabilirler. Bir diğer seçenek olarak önce iptal davası açarak bu davanın karara bağlanması sonrasında kararın tebliği veya işlemin icra tarihinden itibaren süresi içerisinde tam yargı davası açılabilir.  İdari eylemler sebebiyle hakları ihlal edilmiş olanlar ise dava açmadan önce bu eylemi bildirim veya başka şekilde öğrendikleri tarihten itibaren 1 yıl içerisinde ilgili idareye başvuruda bulunarak eylem veya eylemsizlik sebebiyle ihlal edilen haklarının yerine getirilmesi için başvuruda bulunmaları gerekir. Başvurunun kısmen veya tamamen reddedilmesi halinde veya 60 gün içerisinde cevap verilmediği takdirde, 60 günlük sürenin bittiği tarihten itibaren dava süresi içinde dava açılabilir.  Tam Yargı Davalarında Süre

• İdari işlemlere karşı açılacak tam yargı davalarında, işlemin tebliğ edildiği tarihten itibaren,
• İptal davası sonucu açılacak tam yargı davalarında, iptal davasının sonucunun veya kanun yollarına başvurulmuşsa buradaki kararın tebliğinden itibaren,
• İdari eylemler nedeniyle açılacak tam yargı davalarında idareye yapılan başvurunun sonucunun tebliği veya 60 günlük zımni ret süresinin bitiminden itibaren 60 gündür.
• Vergi mahkemelerinde dava açma süresi 30 gündür.

Tam Yargı Davalarında İdarenin Hukuki Sorumluluğu Tam yargı davalarında idarenin zarara uğrayan kişilere karşı tazminat sorumluluğu iki temel hukuki sebebe dayanır. Bunlar idarenin hizmet kusurundan kaynaklanan kusurlu sorumluluk hali ve kusursuz sorumluluk halidir.  İdarenin hizmet kusuruna dayanan kusurlu sorumluluk halinde bir hizmetin kötü yapılması, hiç yapılmaması veya geç yapılması durumları söz konusu olmaktadır. Kamu hizmetinin eksik, geç veya kötü yapılması durumunda idarenin hizmetini kusurlu gerçekleştiği kabul edilir ve zarar görene karşı tazminat sorumluluğu doğar.  Kusursuz sorumluluk hallerinde meydana gelen zararda idarenin herhangi bir kusuru bulunmamaktadır. Bununla birlikte idarenin kusursuz sorumluluğu nedeniyle tazminata hükmedilebilmesi için oluşan zarar ile idarenin işlem veya eylemi arasında bir nedensellik bağı olmalıdır. İdarenin kusursuz sorumluluk halleri genel olarak tehlike veya risk içeren faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır.  Tam Yargı Davasında Neler İstenebilir? İdarenin işlem, eylem veya eylemsizliği nedeniyle uğranılan zararlar maddi ve manevi zarar kalemleridir. İdarenin hukuka aykırı işlemi sebebiyle malvarlığında azalmaya sebep olan çalışma gücü kaybı veya uğranılan zararlar nedeniyle oluşan masraflar maddi zarar kalemlerine örnek verilebilir. Manevi zarar ise yapılan bu hukuka aykırı işlem sonucunda kişilerin yaşadığı elem, keder, üzüntü olarak ifade edilebilir. Danıştay 8. Dairesi 2008/7982E. 20121855K. ‘..Davacı sigorta şirketi tarafından sigortalanmış bulunan aracın İstanbul il sınırları içinde 20.10.2005 gününde yağmur suyu kanal ızgaraları nedeniyle yapmış olduğu tek taraflı maddi hasarlı trafik kazası sonucu oluştuğu ileri sürülen 10.875,00TL maddi zararın sigortalısına ödeme yapıldığı 11.11.2005 gününde itibaren işleyecek yasal faiziyle birlikte tazmini istemiyle açılan davada; Mahkemelerince yaptırılan keşif ve bilirkişi incelemesi sonucunda hazırlanan ve hükme esas alınabilir nitelikte görülen bilirkişi raporu uyarınca, davalı idarenin %40 oranında kusurlu olduğu anlaşıldığından ve Anayasal düzenlemeler ile yerleşik içtihatlar uyarınca idarelerin hizmet kusuru işlemesi nedeniyle meydana gelen zararları tazminle yükümlü olduğu açık olduğundan davalı idarenin kusur oranına tekabül eden 4.350,00TL maddi zararın idari başvuru tarihi olan 30.01.2006 gününden itibaren işleyecek yasal faiziyle birlikte davalı idarece davacı şirkete ödenmesine..’  Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu 2015/2933E. 2016/326K. Dosyanın incelenmesinden; 20/11/2003 tarihinde İstanbul İli, Beyoğlu İlçesindeki İngiltere Konsolosluğu önünde meydana gelen bombalı terör saldırısı sonucu yaralanan ... ve yakınları tarafından, olay nedeniyle uğradıklarını ileri sürdükleri maddi ve manevi zararın tazmini istemiyle 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 13. maddesine göre davalı İçişleri Bakanlığı'na ve İstanbul Valiliği'ne 24/08/2004 tarihli dilekçe ile başvuruda bulunulduğu, başvurunun zımnen reddi üzerine olay nedeniyle meydana gelen zararlarının tazmini istemiyle 21/12/2004 tarihinde bakılmakta olan davanın açıldığı… İdarenin kusura dayalı ya da kusursuz sorumluluğu yanında, Anayasanın öngördüğü sosyal hukuk devleti anlayışına uygun olarak ve bu temel üzerinden, kollektif sorumluluk anlayışı çerçevesinde bilimsel ve yargısal içtihatlar ile geliştirilen sosyal risk ilkesi, Anayasanın yukarıda öngördüğü amaçların gerçekleştirilmesine yöneliktir. Esasen bilimsel ve yargısal içtihatlara dayalı olarak geliştirilmiş olsa da, Anayasanın 6. maddesinde öngörüldüğü üzere, hiç bir organ kaynağını Anayasadan almayan bir Devlet yetkisini kullanamayacağına göre, sosyal risk ilkesi de tazminat hukukunun temel prensiplerine kaynak oluşturan Anayasa hükümlerine dayanılarak kabul edilmiştir. Daha açık bir şekilde vurgulamak gerekirse, terör olaylarından zarar gören bireylerin maddi ve manevi zararlarının idari yargı mercilerinin toplumsal risk ilkesi uyarınca tazminine ilişkin kararları, konuyu düzenleyen genel bir yasa olmadığından, doğrudan Anayasanın öngördüğü ilkelere dayanmış; bu ilkeler Danıştay tarafından yorumlanarak ilkeye uygulanabilirlik kazandırılmıştır. Sosyal risk ilkesi ile toplumun içinde bulunduğu koşullardan kaynaklanan, idarenin faaliyet alanında meydana gelmekle birlikte, yürütülen kamu hizmetinin doğrudan sonucu olmayan, toplumsal nitelikli riskin gerçekleşmesi sonucu oluşan, salt toplumun bireyi olunması nedeniyle uğranılan özel ve olağandışı zararların da topluma pay edilerek giderilmesi amaçlanmıştır. Genel bir ifade ile "terör olayları" olarak nitelenen eylemlerin, Devlete yönelik olduğu, Anayasal düzeni yıkmayı amaçladığı, bu tür olaylarda zarar gören kişi ve kuruluşlara karşı kişisel husumetten kaynaklanmadığı bilinmekte ve gözlenmektedir. Sözü edilen olaylar nedeniyle zarara uğrayan kişiler, kendi kusur ve eylemleri sonucu değil, toplumun bir bireyi olmaları nedeniyle zarar görmektedirler. Belirtilen şekilde ortaya çıkan zararların ise, özel ve olağandışı nitelikleri dikkate alınıp, terör olaylarını önlemekle yükümlü olduğu halde önleyemeyen idarece, yukarıda açıklanan sosyal risk ilkesine göre, topluma pay edilmesi suretiyle tazmini hakkaniyet gereği olup, sosyal devlet ilkesine de uygun düşecektir. 

  Kanundaki geçerlilik şartlarına uygun olarak kurulan bir evlilik ölüm, gaiplik veya boşanma ile sona erebilir. Boşanma ise, eşlerin kanunda sayılan sebeplerden birine dayanarak açtığı dava sonucunda evlilik birliğinin hâkim kararı ile sona ermesidir. Türk Medeni Kanunu’na göre boşanma ancak hâkim kararı ile gerçekleşebilir ve mutlaka kanunda sayılan sebeplerden birine dayanılması gerekir.  Boşanma sebepleri Medeni Kanun’un 161-166. Maddelerinde düzenlenmiştir. Boşanma sebepleri çeşitli yönlerden sınıflandırılabilir. Örneğin, bir kısım boşanma sebeplerinde evlilik birliğinin çekilmez hale gelmesi şartı aranır. Bu tür boşanma sebeplerine nispi boşanma sebepleri denir. bu şartın aranmadığı boşanma sebeplerine ise mutlak boşanma sebepleri denir. Mutlak boşanma sebeplerinde evlilik birliği temelinden sarsılmış mı incelenmez. Mutlak sebeplerin varlığı halinde doğrudan boşanma kararı verilir. Bazı boşanma sebepleri kanunda özel olarak düzenlendiği için özel boşanma sebepleri olarak ifade edilmektedir. Evlilik birliğinin temelden sarsılması hali ise genel boşanma sebebidir.  Kanun sistematiğine uygun olarak özel boşanma sebeplerinden başlayarak inceleyelim:   ZİNA  Kanundaki tanıma göre zina, eşlerde birinin, evlilik birliği devam ederken, karşı cinsten bir kişi ile isteyerek cinsi münasebette bulunması’dır. Zinanın süreklilik arz etmesi gerekmez, eşlerden birinin bu fiili bir kez gerçekleştirmiş olması yeterlidir. Flört ve benzeri yakın ilişkiler zina sayılmamakla birlikte zinanın varlığına fiili karine teşkil edebilirler. Eşler ayrılık kararı sonucunda ayrı yaşıyor olsalar bile bir başkası ile cinsi bir münasebette bulunma hali zina sayılır. Zina, kusura dayalı özel ve mutlak bir boşanma sebebidir. Yani zinanın tespiti halinde hâkim boşanmaya karar vermek zorundadır. Ayrıca zinanın evlilik birliğini temelden sarsmış olup olmadığı araştırılmaz.  Zinayı öğrenen eş öğrenme tarihinden itibaren 6 ay içinde veya zina fiilinden itibaren 5 yıl içinde ne zaman öğrenmişse öğrenme tarihinden itibaren 6 ay içinde dava açmalıdır. Bu sürelerin geçmesi halinde dava hakkı düşer. Ayrıca af halinde de dava açılamaz. Yani zina fiilini öğrenen eş, karşı tarafı affetmişse bundan sonra dava açması söz konusu olamaz.    HAYATA KAST, PEK KÖTÜ MUAMELE VEYA ONUR KIRICI DAVRANIŞ Hayata kast, bir eşin diğerini öldürme veya intihara teşvik veya yardım etme gibi fiilleridir. Bir plan dahilinde öldürmeye çalışma, yaralı eşin hayatını kurtarmak için gerekeni yapmama, intihara teşvik veya yardım hayata kasta örnek oluşturabilir. Genel olarak hayata kasta yönelik veya hayatı kurtarmaktan kaçınmaya yönelik bir fiil arandığından sadece tehdit bu boşanma sebebi için yeterli değildir.   Kanuni ifadesiyle ‘pek fena muamele’, eşin vücut bütünlüğüne veya sağlığına yönelik saldırı içeren fiillerdir. Burada da yine fiilin kasten işlenmiş olması gerekir. Fiilde devamlılık aranmaz.  Eşlerden birinin diğerinin onur ve saygınlığına aykırı olarak haksız suretle hakaret etmesi, onu küçük düşürmeye yönelik davranışlar onur kırıcı davranışlardır. Örneğin doğru olmamasına rağmen eş aleyhine hırsızlık ihbarında bulunulması, eşin evden atılması mahkeme koridorlarında eşe hakaret edilmesi.  Sayılan bu boşanma sebepleri kusura dayalı, özel ve mutlak sebeplerdir. Tepsileri halinde hakim boşanma kararı vermek zorundadır. Zinada olduğu gibi 6 aylık ve 5 yıllık dava açma süreleri mevcuttur. Af halinde dava açılamaz.    KÜÇÜK DÜŞÜRÜCÜ SUÇ İŞLEME VE HAYSİYETSİZ HAYAT SÜRME  İşlenen suçun küçük düşürücü bir suç olup olmadığını hâkim takdir eder. Yani her suç bu boşanma sebebini oluşturmaz. Hırsızlık, dolandırıcılık, hileli iflas örnek verilebilir. Suçun evlendikten sonra işlenmiş olması gerekir. Suç evlenmeden önce işlenmiş ve eş bunu sonradan öğrenmiş ise şartları varlığı halinde eş hata ya da hileye dayanarak evliliğin iptalini talep edebilir. Bir diğer seçenek olarak evlilik birliğinin temelden sarsılmasına dayanarak boşanma davası açabilir.  Kumarbazlık, ayyaşlık, randevu evi işletme, hayat kadını olarak çalışma haysiyetsiz hayat sürme olarak sayılabilir. Bu fiillerin devamlı olması gerekir. Fiillerin boşanma sebebi olabilmesi için evlilik sırasında devam ediyor olması gerekir.  Küçük düşürücü suç işleme ve haysiyetsiz hayat sürme sebepleri ile boşanma kararı verilebilmesi için bu sebeplerin eş için birlikte yaşamayı çekilmez hale getirmesi gerekir. Bu sebeplerle boşanma davası açılabilmesi herhangi bir süreye bağlı tutulmamıştır, her zaman açılabilir.    TERK Eşlerden birinin haklı bir sebep olmaksızın ortak konuta dönmemesi, diğer eşin haklı bir sebep olmaksızın eşinin ortak konuta dönmesini engellemesi, eşin evlilik birliğinden doğan yükümlülüklerinden kaçınmak amacıyla ortak konutu terk etmesi veya diğer eşin ortak konutu terk etmeye zorlamaya yönelik fiillerdir. Kusura dayalı, özel ve mutlak bir boşanma sebebidir. Tespiti halinde mutlaka boşanma kararı verilir.  Terk fiili en az 6 ay sürmüş olmalıdır. bu süre dolmadan terke dayanılarak boşanma davası açılamaz. Süre dolmadan dönen eş, bir süre sonra tekrar terk ederse 6 aylık süre yeniden işlemeye başlar. Ayrıca terk eden eşe noter veya hakim aracılığıyla bir ihtarda bulunulması gerekir. Kanun’a göre bu ihtar terk fiilinin 4. Ayından itibaren yapılabilir. Bu şartların gerçekleşmesi halinde ihtara rağmen dönmeyen eşe terke dayalı boşanma davası açılabilir.    AKIL HASTALIĞI Akıl hastalığı sebebiyle boşanma kararı verilebilmesi için üç şart aranmaktadır: 1. Akıl hastalığı evlilik sırasında var olmalıdır, ne zaman başladığının önemi yoktur. 2. Hastalığın iyileşmeyeceği resmi sağlık kurulu raporu ile tespit edilmiş olmalıdır. 3. Akıl hastalığı, diğer eş için ortak yaşamı çekilmez hale getirmiş olmalıdır.  Akıl hastalığı sebebiyle boşanma davası her zaman açılabilir, herhangi bir süreye tabi değildir.  Yukarıda ifade ettiklerimiz özel boşanma sebepleridir. Medeni Kanun’un 166. Maddesi genel boşanma sebeplerini düzenlemektedir. Genel boşanma sebepleri evlilik birliğinin temelinden sarsılması, eşlerin boşanma hususunda anlaşmış olmaları, ortak hayatın kurulamaması veya fiili ayrılık olarak sayılabilir.  Evlilik birliğinin temelinden sarsılması sebebinde önceden öngörülemeyen pek çok olay söz konusudur. Bu olaylar sebebiyle evlilik birliği temelinden sarsılmış olmalı ve eşlerden en az biri için ortak hayatın sürdürülmesi mümkün görünmemelidir.  Eşlerin anlaşması hali bir diğer ifade ile anlaşmalı boşanma için evlilik en az 1 yıl sürmüş olmalıdır. Eşlerin birlikte başvurması veya bir eşin diğerinin açtığı davayı kabul etmesi gerekir.  Daha önce herhangi bir sebeple açılan boşanma davası reddedilmiş ve bu ret kararının üzerinden 3 yıl geçmesine rağmen ortak hayatın kurulamamış olması halinde eşlerden biri boşanma davası açabilir.    BOŞANMA KARARI VE SONUÇLARI Boşanma kararı ile evlilik sona erer. Bu sebeple boşanma kararı bozucu yenilik doğuran bir karardır. Boşanma kararı ile eşler yönünden, çocuklar yönünden ve mali birtakım sonuçlar doğar.   Boşanma Kararının Eşler Yönünden Sonuçları Boşanma kararı ile evlilik birliği sona erer, taraflar yeniden evlenebilirler. Ancak kadının yeniden evlenebilmesi içim Kanun’un 132. Maddesine göre 300 günlük bekleme süresinin geçmiş olması gerekir.  TMK Madde 132: Evlilik sona ermişse, kadın, evliliğin sona ermesinden başlayarak üç yüz gün geçmedikçe evlenemez. Doğurmakla süre biter.  Kadının önceki evliliğinden gebe olmadığının anlaşılması veya evliliği sona eren eşlerin yeniden birbiriyle evlenmek istemeleri hâllerinde mahkeme bu süreyi kaldırır. Boşanan kadın, kural olarak eski eşinin soyadını kullanamaz. Evlenmeden önceki soyadına dönmek zorundadır. Ancak, kadının eski eşin soyadını kullanmakta menfaati varsa ve bu kullanımın devam etmesi durumunun eski eşe zarar vermeyeceği ispatlanırsa hakim eski eşin soyadını taşımasına izin verebilir. Kadının bu hususa ilişkin talepte bulunması gerekir.  Boşanma kararı ile birlikte artık eşler birbirlerine eş sıfatıyla yasal mirasçı olamazlar. Birbirleri lehine yaptıkları ölüme bağlı tasarruflar da aksi yönde anlaşma yapmadıkları sürece boşanma kararı ile kendiliğinden hükümsüz olur. Mirasçılıktan çıkarma ya da mirastan yoksunluk sebepleri yok ise ve eşler arasında eş sıfatları dışında başka bir kan hısımlığı sebebiyle mirasçılık durumu söz konusu ise bu sebeple oluşan yasal mirasçılık devam eder. Boşanma Kararının Çocuklar Yönünden Sonuçları  Evlilik devam ederken velayet,  anne ve baba tarafından birlikte kullanılır. Boşanma sonucunda ise hâkim durum ve koşulları değerlendirerek velayeti anne veya babadan birine verir. Bu konuda kanun hâkime geniş bir takdir yetkisi vermiştir. Takdir yetkisindeki en önemli ve belki de hâkimi bağlayan tek husus çocuğun menfaatidir. Tarafların velayete ilişkin anlaşmış olmaları hâkimi bağlamaz. Yine tarafların maddi durumları ve çocuğun yetişme şartları da değerlendirmede dikkat edilecek hususlardır.  Boşanma sonrasında bir çocuğun doğması halinde, bu çocuğun velayetine ilişkin ayrı bir dava açılması gerekir. Velayet kendiliğinde boşanma kararına göre uygulanmaz.  Velayet kendisine bırakılan anne veya babanın ölümü halinde, velayet doğrudan diğerine geçmez, hakimin bu konuda karar vermesi gerekir.  Velayet kendisine verilmeyen tarafın çocukla kişisel ilişki kurma hakkı devam eder. Hakim kişisel ilişki kurulması ve düzenlenmesi durumunda karar verirken yine çocuğun menfaatine göre karar verir. Kanun’un 324. Maddesinde çocukla kişisel ilişki kuran tarafa bu ilişkiyi zedelememesi, çocuğun eğitim ve gelişimini engellemekten kaçınması gibi yükümlülükler yüklenmiştir.  TMK Madde 324: Ana ve babadan her biri, diğerinin çocuk ile kişisel ilişkisini zedelemekten, çocuğun eğitilmesi ve yetiştirilmesini engellemekten kaçınmakla yükümlüdür.  Kişisel ilişki sebebiyle çocuğun huzuru tehlikeye girer veya ana ve baba bu haklarını birinci fıkrada öngörülen yükümlülüklerine aykırı olarak kullanırlar veya çocuk ile ciddî olarak ilgilenmezler ya da diğer önemli sebepler varsa, kişisel ilişki kurma hakkı reddedilebilir veya kendilerinden alınabilir. Anne baba dışında kan hısımları gibi üçüncü kişiler de çocukla kişisel ilişki kurabilmek için hâkimden talepte bulunabilirler. Ancak burada anne ve babadan farklı olarak olağanüstü bir durum durumun varlığı halinde bu ilişki kurulabilir. Yani üçüncü kişi ile çocuk arasında kişisel ilişki kurulmasını haklı gösterecek bir yakınlık, durum bulunmalıdır.  Velayet kendisine verilmemiş olan eski eşin çocuğun bakım masraflarına katılma yükümlülüğü sona ermez, gücü oranında masraflara katılmak zorundadır. Hakim, iştirak nafakasına talep olmadan karar verir. Nafaka miktarı çocuğun ihtiyaçları, nafaka ödeyecek kişinin mali durumu göz önünde bulundurularak belirlenir. Çocuk kendisine bırakılmayan taraf çalışamayacak durumda ise ve başka geliri yoksa nafaka ödemez. Kural olarak çocuk ergin oluncaya kadar ödenir. Ancak, çocuk ergin olmasına rağmen eğitimine devam ediyorsa iştirak nafakası eğitim sona erinceye kadar devam eder. Bir diğer durum, çocuk ergin olduktan sonra bakıma muhtaç ise Medeni Kanun’un 364. Maddesi hükmüne dayanarak yardım nafakası talep edebilir.    Boşanmanın Mali Sonuçları  Boşanma sebebiyle mevcut ya da beklenen menfaatleri zedelenen taraf, karşı tarafın kusurlu olması, kendisinin ise kusursuz veya daha az kusurlu olmak şartıyla karşı taraftan maddi tazminat talebinde bulunabilir. Tazminat miktarı hâkim tarafından belirlenir. Tazminatın zararın tam karşılığı olması gibi bir zorunluluk bulunmamaktadır. Maddi tazminat boşanma davası ile birlikte istenebileceği gibi ayrı olarak da istenebilir.  Boşanmaya sebep olan olaylar yüzünden kişilik hakkı saldırıya uğrayan taraf, kusuru ile buna sebebiyet veren diğer taraftan uygun bir miktar manevi tazminat ödenmesini isteyebilir. Manevi tazminatta da davacının hiç kusursuz olması aranmamış, davalıya oranla daha az kusurlu olması tazminat talebi için yeterli görülmüştür. Medeni Kanun’un 175. Maddesine göre boşanma yüzünden yoksulluğa düşecek taraf, geçimini sağlayabilmek için diğer taraftan yoksulluk nafakası talep edebilir. Talepte bulunan tarafın boşanmada ağır kusurunun bulunmaması gerekir. Hiç kusursuz değilse bile davalı taraftan daha az kusurlu olmalıdır. buna karşılık maddi ve manevi tazminattan farklı olarak davalının kusurlu olması aranmaz. Bir diğer şart, nafaka isteyen eş, çalışma gücünden yoksun olmalı veya başka bir geliri, serveti bulunmamalıdır. Nafaka miktarı bunu ödeyecek olan eşim mali gücü ile orantılı olarak belirlenir. Uygulamada genellikle irat şeklinde ödenmesi kararlaştırılsa da toplu olarak ödenmesi de mümkündür. Nafaka miktarının azaltılması veya artırılması, değişen koşullara göre yeniden belirlenmesi veya kaldırılması için mahkemeye talepte bulunulmalıdır.  Evliliğin boşanma sebebiyle sona ermesinden doğan dava hakları, hükmün kesinleşmesinden itibaren 1 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.    MAL TAKSİMİ BOŞANMADA MAL TAKSİMİ Eşlerin evlilik birliği devam ederken sahip olduğu malların kullanımı, tasarrufu ve tasfiyesine ilişkin hususlar mal rejimini oluşturmaktadır. Mal paylaşımı, evlilik birliği içinde edinilen malların boşanma kararı ile taraflar arasında seçtikleri mal rejimine uygun şekilde paylaştırılması esasına dayanır. Mal rejiminin tasfiyesine ilişkin dava boşanma davasından sonra açılır. Boşanma davası ile aynı anda ayrı bir dava olarak açılması halinde boşanma kararının kesinleşeceği süreye kadar bekletici mesele yapılır.   01.01.2002’den önce yürürlükte olan Medeni Kanun’da eşler arasında yasal olarak ‘Mal Ayrılığı Rejimi’nin geçerli olduğu kabul edilmekteydi. 01.01.2002’de yürürlüğe giren yeni kanun ile eşler arasındaki yasal mal rejimi ‘Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi’ olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle mal rejimi tasfiyesi yapılırken tarafların herhangi bir mal rejimi sözleşmesi yapmadığı ihtimalde 2002 öncesinde satın alınan mallar kimin üzerine kayıtlı ise onun sayılacaktır. 2002 sonrasında satın alınan mallar ise taraflar arasında paylaştırılacaktır. Her iki durumda da evlenmeden önce satın alınan mallar kişisel mallar olarak isimlendirilir ve tasfiyede hesaba katılmaz. Edinilmiş mallara katılma rejiminde temel kural malların yarı yarıya paylaştırılması olsa da tarafların malların alımına, iyileştirilmesine ilişkin katkıları değerlendirilir bu durumda paylaşma oranlarında birtakım farklılıklar söz konusu olabilir.  ÖLÜM HALİNDE MAL TAKSİMİ Eşlerden birinin ölümü halinde sağ kalan eş evlilik birliği içinde edinilen malların yarısı üzerinde katılma alacağı hakkına sahip olur. Bu durumda mal rejiminin tasfiye tarihi eşin ölüm tarihidir. Ölen eşin terekesinden öncelikle sağ kalan eşin katılma alacağı ödenir. Kalan tereke mirasçılar arasında paylaştırılır. Sağ kalan eş aynı zamanda yasal mirasçıdır. Bu sebeple kalan tereke üzerinde yasal mirasçı sıfatıyla diğer mirasçılarla birlikte miras payı bulunmaktadır.    Beyzanur Kılıç   YARGITAY KARARLARI  Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 2014/2041E. 2014/3138K.   ‘…Dosyadaki belgelerden, davacı-davalı kocanın akıl hastası olduğu ve 2.7.2013 tarihinde kısıtlandığı anlaşılmaktadır. Davalı-davacı kadının akıl hastalığına dayalı bir boşanma davası yoktur. (T.M.K. madde 165) Davacı-davalı kocanın hareketleri iradi olmadığı ve bu sebeple kendisine kusur yüklenemeyeceğinden, davalı-davacı kadının Türk Medeni Kanununun 166/1. maddesine dayalı davasının reddine karar verilmelidir. Ancak davacı-davalı kocanın açtığı dava yönünden boşanma hükmü 15.1.2014 tarihinde kesinleştiğinden, davalı-davacı kadının davasında boşanma talebinin konusu kalmamıştır. Bu sebeple davalı-davacı kadının boşanma talebi yönünden “karar verilmesine yer olmadığına” şeklinde karar verilmesi gerektiğinden hükmün bozulması gerekmiştir.  Davacı-davalı koca 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununun 405. maddesinde yer alan sebeple kısıtlandığı ve babasının velayeti altına alındığı anlaşılmaktadır. Akıl hastalığının yıllardan beri süre geldiği dosya kapsamıyla sabit olup, bu durumda davacı-davalının ayırt etme gücü bulunmamaktadır. Ayırt etme gücü bulunmayan kısıtlının davranışlarının iradi olduğu da kabul edilemez ve bu sebeple kendisine kusur yüklenemez. 0 halde eşini, “raporlu deli, şerefsiz, aptal, vs.”diyerek aşağılayan davalı-davacı kadın tamamen kusurludur. Davacı-davalı koca yararına maddi ve manevi tazminata hükmolunması gerekirken, bu husus gözetilmeden, yazılı şekilde davalı-davacı kadın yararına maddi (T.M.K.madde 174/1) ve manevi (T.M.K.madde 174/2) tazminata ve yoksulluk nafakasına (T.M.K.madde 175) hükmolunması doğru bulunmamıştır. SONUÇ : Temyiz edilen hükmün yukarda 2. ve 3. bentlerde gösterilen sebeplerle, kadının boşanma davası, kusur belirlemesi, tazminatlar ve yoksulluk nafakası yönünden BOZULMASINA,…’   Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 2015/21712E. 2017/11K.  ‘…Toplanan delillerden davacı erkeğin, eşine 27/01/2014 tarihinde terk ihtarı ( TMK m.164) tebliğ ettirdiği anlaşılmaktadır. Bir eş, terk ihtarı çekmekle eşinin ihtar istek tarihinden önceki kusurlu davranışlarını affetmiş, en azından hoşgörüyle karşılamış olur. Affedilmiş veya hoşgörüyle karşılanmış olaylar da Türk Medeni Kanununun 166/1-2. maddesine dayalı boşanma davası için; boşanma sebebi olarak kabul edilemez. Davacı erkek eşinin ihtar tarihinden önceki kusurlu davranışlarını affetmiştir. İhtar istek tarihinden sonra davalı kadına yüklenebilecek başkaca yeni bir vakıanın varlığı da kanıtlanamadığına göre, boşanma davasının reddine karar verilmesi gerekirken davanın kabül edilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozmayı gerektirmiştir. SONUÇ: Temyiz edilen hükmün yukarıda gösterilen sebeple BOZULMASINA,…’   Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2017/1286E. 2019/142K. ‘…bir davada ispat yükü, dayandığı vakıaya bağlanan hukuki sonuçtan hak çıkaran yani vakıadan yararlanan kimseye aittir. TMK’nın 166/4. maddesinde de genel kuraldan ayrılmayı gerektiren herhangi bir düzenleme mevcut değildir. Şöyle ki, davacı daha önce bir boşanma davasının açıldığı ancak reddedildiği, bu davanın kesinleştiği ve kesinleşmeden itibaren üç yıllık süre zarfında ortak hayatın yeniden kurulmadığı hususundaki vakıalara dayanmaktadır. Bu vakıaların ispatı hâlinde elde etmek istediği sonuç “boşanma” kararı verilmesidir. Dolayısıyla TMK’nın 166/4. maddesine dayalı davalarda ispat yükü davacıdadır ve davacı davasını dayandırdığı olguları ispat etmek zorundadır. Bu hususta tanık anlatımları, zabıta araştırması, nafaka, icra ve ceza dosyaları…gibi daha bir çok ispat aracına başvurabilecektir. Somut olaya gelince; davacının daha önce açtığı boşanma davasının, “davacının davasını ispatlayamadığı gerekçesiyle” reddedilerek 20.01.2010 tarihinde kesinleştiği ve kesinleşme tarihi ile eldeki davanın açıldığı tarih arasında üç yıldan fazla bir sürenin geçtiği sabittir. Ne var ki, davacı, 11.12.2013 tarihli ön inceleme duruşmasında “davaya ilişkin bildireceğim delilim yoktur” demek suretiyle kanunda öngörülen üç yıllık süre içerisinde ortak hayatın kurulması amacıyla bir araya gelinmediği hususunda herhangi bir ispat vasıtası sunmayacağını ortaya koymuştur. Davalı kadın ise davaya cevap vermediği gibi duruşmalara da katılmamıştır. Bu durumda, HMK’nın 128. maddesi gereğince dava dilekçesinde ileri sürülen vakıaların tamamını inkâr etmekle yetinmiştir. Eldeki davanın resen araştırma ilkesinin uygulandığı bir dava olmadığı da açıktır. Bu sebeplerle, yukarıda açıklanan hususlara değinen yerel mahkeme direnme kararı usul ve yasaya uygundur. Hukuk Genel Kurulunda yapılan görüşmeler sırasında, olayın özelliği itibariyle ispat külfetinin davalıda olduğu, menfi bir olgunun ispatının davacıya düşmeyeceği, kanunun amacına uygun yorum yapılması gerektiği, TMK’nın 166/4. maddesinde dayalı olarak açılan davalarda bir karinenin varlığının söz konusu olduğu, daha önce açılan boşanma davasının tarafların ayrı yaşadığına dair bir karine olduğu ve HMK’nın 190/2. maddesine göre de karinenin aksinin davalı tarafça ispat edilmesi gerektiği, yine tarafların yerleşim yeri adreslerinin ayrı olmasının ve davacının başka biriyle olan birlikteliğinden bir çocuğun dünyaya gelmesinin tarafların ayrı yaşadığını gösterdiği, bu durumda ispat yükünün yer değiştirdiği, sonuç olarak bozma kararının yerinde olduğu görüşleri ileri sürülmüşse de bu görüşler Kurul çoğunluğunca benimsenmemiştir.  Açıklanan nedenlerle, daha önceden açılan ve reddedilip kesinleşen davadan sonra eşlerin ortak hayatı kurmak amacıyla bir araya gelmediklerine dair vakıanın davacı tarafından ispat edilemediği gerekçesiyle davanın reddine dair verilen direnme kararının onanması gerekmiştir. SONUÇ: Yukarıda açıklanan nedenlerle davacı vekilinin temyiz itirazlarının reddi ile direnme kararının ONANMASINA,…’

  Kira sözleşmesinin en önemli unsurlarından biri kira bedelidir. Borçlar Hukuku’ndaki sözleşme özgürlüğü ilkesi uyarınca kira sözleşmesinin kurulması aşamasında taraflar, kira bedelini serbestçe belirleyebilirler. Ancak sözleşmenin devamı sırasında yenileme dönemlerinde kira bedelinin belirlenmesi birtakım sınırlamalara tabi tutulmuştur. Kira bedelinin belirlenmesi ve uyarlanmasına ilişkin hükümler Borçlar Kanunu’nun 343 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir.  Öncelikle kira sözleşmelerinde kira bedelinin belirlenmesi dışında sözleşme üzerinde yapılan diğer düzenlemelerle kiracı aleyhine değişiklik yapılamaz. Borçlar Kanunu’nun 343. Maddesinde ifade edilen bu hüküm emredici niteliktedir. Kiracı aleyhine düzenleme yasağı ise 346. Maddede düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, kiracıya kira bedeli ve yan giderler dışında herhangi bir ödeme yükümlülüğü yüklenemez. Kira bedelinin zamanında ödenmemesi halinde ceza koşuluğu uygulanamaz buna ilişkin veya yine zamanında ödememe sebebiyle sonraki kira bedellerinin muaccel olacağına ilişkin anlaşmalar geçersiz sayılır. Kira tespit davasını kiracı veya kiraya veren açabilir. Önemli olan davayı açmakta hukuki yararın bulunmasıdır. Kira bedeli belirlenirken, taraflar arasında kira bedelinin tespitine ilişkin bir anlaşma olup olmaması, sözleşmenin süresi gibi hususlara göre inceleme yapılır. 

• Taraflar arasında kira bedeline ilişkin bir anlaşma yapılmış ise; yenilenen kira döneminde uygulanacak kira bedeli ‘bir önceki kira yılında tüketici fiyat endeksindeki 12 aylık ortalamalara göre değişim oranını geçmemek koşuluyla’ geçerli olur. Daha önce bu oran, üretici fiyat endeksindeki artışa göre belirleniyordu. 2019 yılında yapılan değişiklikle tüketici fiyat endeksindeki 12 aylık ortalama sınır olarak belirlenmiştir. Taraflar arasında bu sınır üzerinde bir orandan anlaşma yapılmışsa, taraflardan her biri mahkemeye başvurarak kira bedelinin kanundaki oranlar üzerinden tespitini talep edebilir.
• Taraflar arasında kira bedelinin tespitine ilişkin herhangi bir anlaşma yapılmamış ise; kira bedeli hakim tarafından yine  ‘bir önceki kira yılında tüketici fiyat endeksindeki 12 aylık ortalamalara göre değişim oranını geçmemek koşuluyla’ belirlenir. Kira bedeli kiralananın durumu ve  emsal değerler incelenerek hakkaniyete uygun olarak tespit edilir. 
• 5 yıldan uzun süreli veya 5 yıldan sonra yenilenen kira sözleşmelerinde ise; taraflar arasında bir anlaşma olup olmadığına bakılmaksızın kira bedelinin tespiti için mahkemeye başvurulabilir. Bu durumda da yine kira bedeli, bir önceki yılın tüketici fiyat endeksindeki 12 aylık ortalamalara göre değişen oranı, kiralananın durumu ve emsal kira bedelleri göz önüne alınarak hakkaniyete uygun bir şekilde tespit edilir.
• Kira bedeli yabancı para üzerinden belirlenmiş ise; 5 yıl geçmedikçe kira bedelinde değişiklik yapılamaz. 5 yıl geçtikten sonra kira bedelinin belirlenmesinde, yabancı paranın değerindeki değişiklikler göz önünde tutularak yukarıda 5 yıldan uzun süreli sözleşmelere ilişkin ifade ettiğimiz hususlar çerçevesinde tespit yapılır. Ancak Borçlar Kanunu’nun aşırı ifa güçlüğü kenar başlıklı 138. Maddesi ve 2019 yılında yapılan değişiklikle eklenen 20.02.1930 tarihli ve 1567 Sayılı Türk Parasının Korunması Hakkında Kanun hükümleri saklıdır. 

  DAVA AÇMA SÜRESİ  Kira bedelinin tespitine ilişkin dava her zaman açılabilir. Ancak, tespit davası yeni dönemin başlangıcından en geç 30 gün önce açıldığı veya bu süre içerisinde kiraya veren tarafından kira bedelinin artırılacağına ilişkin bir ihtarname gönderildiği takdirde, dava yeni kira döneminin sonuna kadar açılmış olursa mahkeme tarafından tespit edilen kira bedeli, bu yeni kira döneminin başlangıcından itibaren geçerli olur.    COVID-19 NEDENİYLE KİRA BEDELİ UYARLAMA DAVASI Yenilenen kira dönemlerinde bedel tespitine ilişkin hususları yukarıda inceledik. Peki, şu anda tüm dünyanın ve ülkemizin gündeminde olan korona virüs sebebiyle ödeme güçlüğü çekenler için kira bedelinin uyarlanması talebi söz konusu olabilecek mi? Bir diğer soru, karantina sebebiyle işyerleri kapalı olanlar, bu süreçte herhangi bir faaliyet gerçekleştiremeyenler de kira bedelinin uyarlamasını talep edebilecekler mi? Kira sözleşmesi tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme türüdür. Yani kiracının ve kiraya verenin karşılıklı birtakım yükümlülükleri mevcuttur. Kiraya veren, kiralananı sözleşmede amaçlanan kullanıma elverişli şekilde teslim etmek ve sözleşme boyunca kullanıma elverişli şekilde bulundurmak zorundadır. Kiracının en temel yükümlülüğü ise kira bedelini ödemektir. Karantina sürecinde zorunlu olarak kapatılan işyerlerine ilişkin kiraya veren kiralananı kullanıma elverişli bulundurma borcunu yerine getirememektedir. Kiracı, Borçlar Kanunu’nun karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde ifada sıra kenar başlıklı 97. Maddesine dayanarak kira bedelini ödeme yükümlülüğünden kaçınabilir.  MADDE 97- Karşılıklı borç yükleyen bir sözleşmenin ifası isteminde bulunan tarafın, sözleşmenin koşullarına ve özelliklerine göre daha sonra ifa etme hakkı olmadıkça, kendi borcunu ifa etmiş ya da ifasını önermiş olması gerekir. Genel hüküm niteliğindeki bu kanun maddesi pek tabi kira sözleşmelerinde de uygulanabilir. Karşılıklı borç yükleyen sözleşme türlerinden biri olan kira sözleşmesinde kiraya veren kendi yükümlülüğünü ifa edemediğinden kiracı buna dayanarak ifadan kaçınabilir. Yine Borçlar Kanunu’nun aşırı ifa güçlüğü kenar başlıklı 138. Maddesi tüm sözleşmelere uygulanabilecek genel nitelikte bir hükümdür.  MADDE 138- Sözleşmenin yapıldığı sırada taraflarca öngörülmeyen ve öngörülmesi de beklenmeyen olağanüstü bir durum, borçludan kaynaklanmayan bir sebeple ortaya çıkar ve sözleşmenin yapıldığı sırada mevcut olguları, kendisinden ifanın istenmesini dürüstlük kurallarına aykırı düşecek derecede borçlu aleyhine değiştirir ve borçlu da borcunu henüz ifa etmemiş veya ifanın aşırı ölçüde güçleşmesinden doğan haklarını saklı tutarak ifa etmiş olursa borçlu, hâkimden sözleşmenin yeni koşullara uyarlanmasını isteme, bu mümkün olmadığı takdirde sözleşmeden dönme hakkına sahiptir. Sürekli edimli sözleşmelerde borçlu, kural olarak dönme hakkının yerine fesih hakkını kullanır. Bu madde hükmü yabancı para borçlarında da uygulanır.  Korona virüsün yarattığı durum mücbir sebep olarak değerlendirilebilir. Kiracı açısından mücbir sebebe dayanarak ifadan kaçınma söz konusu olabilir mi? Kiracının borcu aslında bir para borcudur. Para borçlarının imkânsızlığa uğraması mümkün değildir. Mücbir sebepler genel olarak beklenmeyen hallerdir. Bu sebeple 138. Maddedeki beklenmeyen hallere dayanarak uyarlama talep edilebilir. 138. Madde iki imkân tanıyor: Fesih veya uyarlama. Karantina sürecinin ortadan kalkması sonrasında kiracı kiralananı tekrar kullanmak isteyeceğinden fesih uzun vadede iyi bir seçenek olmayabilir. Örneğin, ülke genelinde başta alışveriş merkezleri olmak üzere yüzlerce şubesi bulunan restoran, cafe ve fast-food zincirleri birçok avm’de bu tür restoranlar kapalı durumda. Avm dışındaki şubelerinde ise yalnızca paket servis yapılmakta. Bu durumda kira sözleşmelerinin feshi yerine uyarlama talep edilmesi daha mantıklıdır. Avm’lerdeki gibi tamamen kapalı durumda olan işyerlerinde sözleşmenin tüm hükümleriyle birlikte askıya alınabilir. Sadece paket servis olarak çalışan bazı restoranlara ilişkin örnekte olduğu gibi açık olduğu halde normal döneme göre çok daha az oranda ciro elde edilen işyerlerinde kira bedelinde indirim şeklinde bir uyarlama yapılabilir. Uyarlama sadece bedel indirimi şeklinde olmak zorunda değildir. Sözleşmenin askıya alınması, vade verilmesi, taksitlendirme gibi şekillerde de uyarlama yapılabilir.  Kira bedelinin yıllık olarak peşin ödendiği durumlarda sözleşmenin feshi yoluna gidilerek kiralananın kullanılamadığı aylara ilişkin olarak sebepsiz zenginleşme hükümleri uyarınca iade gerçekleştirilebilir.  Konutlara ilişkin olarak ilk ayın kira bedeli ihtirazı kayıtla ödenerek sonrasında ödemenin gerçekleştirilemeyeceği ve uyarlama davası açılacağı bildirilebilir. Yine tamamen kapatılan özel yurtlarda sözleşmenin ertelenmesi talep edilebilir. Evlerini bırakıp ailelerinin yanına dönen öğrenciler kira sözleşmesinin askıya alınmasını veya evde kalmaya devam ediyorlarsa kira bedelinde indirim talep edebilirler. Bir diğer sorun teşkil edecek kısım özel okullardır. Özel okullarda uzaktan eğitim süreci devam ettiğinden taksitlere ilişkin olarak yine burada da bedel indirim talebi söz konusu olabilir.  Beyzanur Kılıç

COVİD – 19 SALGINI SEBEBİYLE VEFAT EDEN HEKİMLER, SAĞLIK VE KAMU ÇALIŞANLARI, ASKERLER, EMNİYET MENSUPLARI ŞEHİT SAYILABİLİR Mİ? Dünya Sağlık Örgütü tarafından Pandemi olarak ilan edilen Covid – 19’a karşı Türkiye Tabipler Birliği, işbu salgınla birincil dereceden mücadele eden hekimler ve sağlık çalışanlarına koronavirüsün bulaşmasının muhtemel olduğu varsayımından hareketle, Covid – 19’un meslek hastalığı olarak kabul edilmesi gerektiğini bildirilmiştir. Nitekim, koronavirüsün solunum ve temas ile bulaşmasının oldukça yaygın ve hızlı olduğu dikkate alındığında, şüphesiz ki birçok hekim ve sağlık çalışını müdahaleler sırasında koronavirüse maruz kalmıştır. Bu sebeple, Türkiye Tabipler Birliğinin çağrısı üzerine, yakın zamanda Covid – 19’un meslek hastalığı olarak yönetmeliklerde yeniden düzenleneceği tartışmasızdır.  Hülasa, ülkemizde koronavirüse karşı 20 yaş altı ve 65 yaş üstü vatandaşlara sokağa çıkma yasağı ilan edilmiş, sokağa çıkma yasağına tabi olmayan vatandaşlar için sosyal izolasyon vurgusu ile ‘’evde kal’’ çağrıları yapılmıştır. Ancak, hala evde çalışma imkânı bulamayarak işe devam zorunluluğu olan vatandaşlarımız için durum farklılık arz etmektedir.  Nitekim, hekimler ve sağlık çalışanları için koronavirüsün meslek hastalığı olarak kabulü değerlendirildiğinde, bu olağanüstü hâl durumunda Covid – 19’dan ötürü görev sırasında hayatını kaybeden hekimler, sağlık çalışanları, askerler, öğretmenler, PTT görevlileri açısından hukuki durumun ne olacağı soruları akla gelmektedir. Bu grupların enfekte olma riskinin işe devam zorunluluğunun mevcudiyeti sebebiyle oldukça yüksek olduğu düşünüldüğünde hayatını görev sırasında kaybeden kamu çalışanlarının şehitlik ünvanına sahip olup olamayacağı gündeme gelmektedir. Ancak Türk hukuk sisteminde kimlerin şehitlik ünvanına naip olacağı kanun ile düzenlenmemiştir. Bunun sebebi, şehitliğin dini bir kavram olması ile hukuk sistemimize yansımasının değişkenlik arz etmesi ile ilgilidir. Şehitlik Yönetmeliğine bakıldığında, şehitliğin askeri bir nitelik taşıdığı söylenebilir. Nitekim, ilgili yönetmelik şehitlik yerlerinin tespiti, tescili, tahsisi, yönetimi, inşası, bakımı, onarımı ve koruma işlemleri ile şehitliklere kimlerin defnedileceğine ilişkin usul ve esaslarının belirlenmesi amacıyla düzenlenmiştir. Genel olarak, ülke savunmasında veya terör örgütü ile mücadelede hayatını kaybeden asker, polis ve diğer kamu çalışanlarına şehitlik ünvanı verilmektedir. Ayrıca, 18/10/2016 tarihli ve 6749 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanunun 7. Maddesi ile de darbe teşebbüsü sırasında hayatını kaybeden siviller de şehit sayılmıştır.  Bu kapsamda değerlendirildiğinde hekimler ve sağlık çalışanlarının yanı sıra, sosyal dayanışma kapsamında yardıma muhtaç ailelere ödenecek 1.000 TL’yi dağıtma amacıyla belirlenen ailelerin evlerine giden PTT kamu görevlileri ve öğretmenlerin de Covid – 19 salgınında enfekte olma riski en yüksek gruplar arasında yer aldığını söylemek doğru olacaktır. Nitekim, Covid – 19 sebebiyle görevleri sırasında enfekte olup hayatlarını kaybeden kamu çalışanları şehit sayılabilir mi? Şehit Yönetmeliğinin 3. Maddesinde şehitliğe defnedilecek kişiler düzenlenmiştir. Şöyle ki;

1. Millî Savunma Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlıklarında görev yapan askerlerden,
   1. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun Vazife Malullüğü başlıklı 47. Maddesinde düzenlenen, vazifelerini yaptıkları sırada veya vazifeleri dışında idarelerince görevlendirildikleri herhangi bir kamu idaresine ait başka işleri yaparken bu işlerden veya kurumlarının menfaatini korumak maksadıyla bir iş yaparken ya da idarelerince sağlanan bir taşıtla işe gelişi ve işten dönüşü sırasında veya işyerinde meydana gelen kazalarda hayatını kaybedenler,
   2. Barışta güven ve asayişi korumak, kaçakçılığı men, takip ve tahkikle, trafik ve yol güvenliğini veya tutuklu ve hükümlülerin sevk ve nakillerini sağlamakla görevli olanların görevleri sırasında hayatını kaybedenler,
   3. Yurt dışında sürekli görev veya her türlü geçici görev nedeniyle bulunan Türk uyruklu kamu personelinden; bu görevlerinden dolayı (görevleri sona ermiş olsa bile) yurt dışında maruz kaldıkları tedhiş veya uğradıkları suikast sonucu hayatını kaybedenler,
   4. Güven ve asayişi ihlal eden eylemler nedeniyle yakalanan gözaltına alınan, tutuklanan veya hükümlü bulunanların muayene ve tedavileri ile görevlendirilen sağlık personelinden, bu görevlerinden dolayı (görevleri sona ermiş olsa bile) öldürülenler,
   5. Olağanüstü Hal Kanununca yapılacak görevlendirilenler ile çalışma yükümlülüğüne tabi tutulanlar bu görevlerinden dolayı veya görevleri sona ermiş olsa bile yaptıkları hizmet nedeniyle veya bu yüzden maruz kaldıkları yaralanma veya hastalık sonucu hayatını kaybedenler,
   6. Görevleri sırasında veya görevleri sona ermiş olsa bile MİT mensubu olmaları nedeniyle maruz kalacakları saldırı hayatını kaybedenler, 
   7. Emniyet Genel Müdürlüğünde kadrolu veya sözleşmeli olarak görevli pilot, pilot adayı ve uçuş ekibi ile kurbağa adam ve kurbağa adam adaylarının geçirdiği kaza sonucu hayatını kaybedenler,
   8. Terörle Mücadele Kanunu’nda sayılan hallerde hayatını kaybedenler,
   9. 4536 sayılı Denizlerde ve Yurt Yüzeyinde Görülen Patlayıcı Madde ve Şüpheli Cisimlere Uygulanacak Esaslara İlişkin Kanunun uyarınca görevlendirildikleri belgelenmek şartıyla, patlayıcı madde ve şüpheli cisimlerin tespiti, nakli, incelenmesi, muhafazası veya zararsız hale getirilmesi görevleri sırasında hayatını kaybedenler,

2. Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarında görev yapan askerler dışındaki kamu personelleri 
   1. Terörle Mücadele Kanunu Kapsamında görevlendirildikleri hallerde hayatlarını kaybedenler,
   2. Olağanüstü Hal Kanunu Kapsamında görevlendirildikleri hallerde hayatlarını kaybedenler,

3. Geçici ve gönüllü köy korucularından;
   1. Köy muhtarı ve ihtiyar meclisi mahsul zamanlarında çapulcular ve eşkıya türemiş ise yağmadan köy halkını korumak için hayatını kaybedenler,
   2. Güven ve asayişin korunmasında hizmetlerinden yararlanılması zorunlu olan ve yetkililerce kendilerine bu amaca yönelik görev verilen kamu görevlileri ve sivilleri İç güvenlik ve asayişin korunmasında veya kaçakçılığın men, takip ve tahkiki ile ilgili olarak güvenlik kuvvetlerine kendiliklerinden yardımcı olunması sırasında hayatlarını kaybedenler,
   3. Terörle Mücadele Kanunu Kapsamında görevlendirildikleri hallerde hayatlarını kaybedenler,
   4. Olağanüstü Hal Kanunu Kapsamında görevlendirildikleri hallerde hayatlarını kaybedenler, şehitliğe defnedilir.

2330 Sayılı Kanun’un Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanununa göre, yukarıdaki sebeplerle hayatını kaybedenlerin kanuni mirasçılarına nakdi tazminat ödemesi yapılmaktadır. İlgili tazminatın %15’lik bölümü her birine ayrı ayrı olarak, eş ve çocuklara; eşin olmaması halinde çocuklar ile sağ olan anne ve babaya paylaştırılır. Ayrıca aynı kanunun, 4. Maddesinin c bendi gereği, ölenlerin kendilerine bağlanması gereken görev malullüğü aylığı, dul ve yetimlerine intikal ettirilerek ölenlerin veya çalışamayacak derecede engelli hâle gelenlerin çocukları da devlete ait yatılı okul ve eğitim kurumlarında ücretsiz olarak okutulmaktadır.  Yönetmelikte sayılan maddeler uyarınca maruz kalınan hastalıktan vefat halinde şehit sayılmanın, yalnızca Olağanüstü Hal Kanunu’na ve Terörle Mücadele Kanunu’na göre görevlendirilme yapıldığı hallerde düzenleme altına alındığı görülmektedir. Nitekim, olağanüstü hâl tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar gibi hallerde ilan edilebilse dahi henüz Covid – 19 sebebiyle olağanüstü hâl ilan edilmediğinden yönetmelik gereği Covid – 19 sebebiyle hayatını kaybeden kamu çalışanlarının şu aşamada şehit sayılamayacağı görülmektedir. Ancak ifade edildiği üzere, şehitliğin dini bir kavram olması sebebiyle somut olaya göre defaatle değişkenlik arz ederek uygulamada birçok farklılığa sebebiyet vermiştir. Örneğin, Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından Hakkâri Dağlıca ’ya operasyon düzenlendiği sırada zatürre olduğu gerekçesi ile hastaneye kaldırılarak vefat eden asker öncelikle şehit sayılmamış akabinde görülen yargılama sonrasında asker cihetinde şehit kararı verilmiştir. Görev sırasında maruz kaldığı hastalık sebebiyle ilgili karar verilmiş ise dahi sonrasında Şehit Yönetmeliğinin 2. Maddesinin b fıkrası ile bünyesel rahatsızlık veya hastalık, intihar sebeplerinden ötürü hayatını kaybedenlerin şehit sayılmayacağı düzenlenmiştir.  Bu sebeple ülkemizde olağanüstü hâl ilan edilmediğinden, hekimlerin, sağlık çalışanlarının, askerlerin ve diğer kamu görevlilerinin görevleri sırasında Covid – 19 salgınına maruz kalması ile hayatlarını kaybetmeleri sebebiyle şehitliğe defin kararı verilebilmesi için koronavirüs sebebiyle yaşanan bu olağanüstü durumun yönetmelik hükümlerine dahil edilmesi ile yeniden düzenleme yapılması gerektiği söylenebilir. Dolaysıyla, ilgili kavram bir kez daha somut olaya göre değerlendirilerek Yönetmeliğinin 4. Maddesinde şehitliğe defin kararını veren makamlarca tekrar gözde geçirilmelidir. İlgili madde; Şehitliğe defin kararı aşağıdaki makamlarca verilir,

1. Millî Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığında görev yapan askerler hakkında bağlı bulundukları kuvvet komutanlığı; diğer kamu personeli hakkında ilgisine göre Millî Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı veya bunların yetki vereceği makamlar,
2. Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlıklarında görev yapan askerler ile diğer kamu personeli hakkında bağlı bulundukları komutanlık veya bunların yetki vereceği makamlar
3. Jandarma Genel Komutanlığında Jandarma Hizmetleri Sınıfında ve Sahil Güvenlik Komutanlığında Sahil Güvenlik Hizmetleri Sınıfında bulunan kamu personeli, askerler, kamu personeli ve Emniyet Genel Müdürlüğü personeli ve Millî Savunma Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü adına öğrenim görenler hakkında olayın meydana geldiği il valiliği,
4. Millî İstihbarat Teşkilâtı mensupları hakkında Millî İstihbarat Teşkilâtı Müsteşarlığı,
5. Yurtdışında sürekli görev veya her türlü geçici görev sebebiyle bulunanlar hakkında bağlı bulundukları kurumlar,

Son olarak, Şehit Yönetmeliğinin 4. Maddesinin 3. Fıkrası gereğince, şehitliğe defin kararı, hayatını kaybeden kişinin yakınlarına ilgili mevzuatına göre sağlanacak haklara ilişkin hak sahipliği sonucu doğurmamakla birlikte hak sahipliği, yetkili kurum ve kuruluşlarca ilgili mevzuatına göre tespit edilmektedir. Bu sebeple de Covid – 19 sebebiyle hayatını kaybeden kamu çalışanlarının görev şehidi sayılıp sayılmayacağı ilgili kişilerin kuruluşlarca değerlendirilecek bir husus olup şehit sayılmaya ilişkin şartların oluşmuş olmasına rağmen şehit sayılmasına karar verilmeyen durumlar için ise idare mahkemelerinde dava açılabileceği tartışmasızdır.  Av. Tuğçe Aslan

İkinci el motorlu araç satış pazarının ülkemizde oldukça yaygın olması ve bu satışların sonuçlarında alıcı ve satıcı arasında birçok hukuki ihtilaf çıkmaktadır. Alıcı ile satıcı arasında ki hukuki sürecin nasıl yürüyeceği ise en merak edilen konuların başında gelmektedir. Öncelikle, ikinci el motorlu araç alım ve satımında, satıcının bu işle iştigalinin ticari olup olmaması alıcının haklarının Borçlar Hukuku veya Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun yönünden irdelenmesine sebebiyet verecektir. Nitekim, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun her türlü tüketici işleminin korunması amacıyla tüketiciye yönelik uygulamaları kapsayarak, satıcının ticari ve mesleki gaye ile gerçekleştirmiş eylemleri cihetinde alıcının tüketici olduğu kabul edilecektir. Diğer yandan, satıcının ticari ve mesleki gaye gütmediği durumlarda ise ihtilaf Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca çözümlenecektir. İkinci El Motorlu taşıtların ticaretine dair 30331 Sayılı Yönetmelik düzenlenmiş olup, tacirler arasındaki ikinci el satışı bu yönetmelik kapsamında bırakılmıştır.  Uygulamada birçok tüketici aracın ekspertiz incelemesini talep etmekle birlikte günümüz itibari ile ticaret ile iştigal etmeyen şahıslar için bu hususun zorunluluk teşkil etmemesi sebebiyle ekspertiz incelemesi yapılmaksızın da araç satın alınabilmektedir. Ancak, ikinci el araç satışına ilişkin İkinci El Motorlu Kara Taşıtlarının Ticareti Hakkında Yönetmelik uyarınca ikinci el motorlu kara taşıtlarının ticareti ile iştigal eden, tacir, esnaf ve sanatkârlar için aracın satışının gerçekleştirilmesi için ekspertiz raporunun alınması zaruri kılınmıştır. 1 Nisan 2019 tarihinde yürürlüğe giren uygulama uyarınca, işbu tarihten itibaren yapılacak satış işlemlerinden önce TSE (Türk Standartları Enstitüsü) hizmet yeterlilik belgesine haiz firmalardan araç nezdinde eksper raporu alması gerekmektedir. Ekspertiz raporu MADDE 14 – (1) (Değişik: RG-8/9/2018-30529) Yetki belgesine sahip işletme tarafından ikinci el otomobil veya arazi taşıtı satışından hemen önce ekspertiz raporu alınır ve raporun bir nüshası satış esnasında alıcıya teslim edilir. Ekspertiz raporunun ücreti, satış işleminin alıcıdan kaynaklanan bir nedenle gerçekleşmemesi durumunda alıcı, diğer hallerde yetki belgesine sahip işletme tarafından ödenir.   Nitekim, ekspertiz incelemesi yapılmış olsa dahi, ekspertiz raporunda belirtilmemiş ayıplar çıkmaktadır. İşbu ayıplara karşı alıcı, araçta meydana gelen ayıpları makul süre içerisinde satıcıya bildirme külfeti altındadır. Ekspertiz incelemesi yapılan aracın ekspertiz raporunda belirtilmemiş bir ayıp çıkması halinde ise ekspertiz şirketinin de ayrıca sorumluluğu doğacaktır. Her ne kadar ikinci el ticareti ile uğraşanlara eksper raporu alındırılması zorunlu kılınmış olsa dahi yönetmelikte,

• 8 yaş üstü ve 160.000 km üzerindeki araçlar için ekspertiz raporunun alındırılması zorunluluğu şart kılınmamıştır.

Yönetmelik kapsamında alınması zaruri ekspertiz raporunda taşıtın motor, şanzıman, tork konvektörü, diferansiyel ve elektrik sistemi için herhangi bir arıza veyahut sorun olduğu yazılmamış ise de galerinin sorumluluğu, bu tür sorunlar yönetmelikte garanti kapsamına alınarak ayıplı kabul edilmektedir. Bu sebeple, satış tarihinden itibaren 3 ay veya 5.000 km’ye kadar bu tür ayıplar garanti kapsamında olup, azami 30 gün içinde işletme tarafından giderilmek zorundadır. Garanti süresi bittikten sonra meydana gelen arızılar için, alıcı işletmeye arızayı makul süre içerisinde bildirerek, Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanunda belirtili seçimlik haklarından yararlanabilecektir. Yönetmeliğin 14. maddesinin 5. fıkrasında ekspertiz raporunu düzenleyen kişilerin taşıtın gerçek durumunun yansıtılmamasından dolayı meydana gelecek durumlarda sorumlu olduğunu belirtmesi eksper firmalarının hukuki ve cezai durumlarını meydana getirmektedir. Bu sebeple, tüketici ekspertiz raporunda arıza belirtilmemiş olmasına karşın esasen taşıtta arızanın olması durumlarında işletmeye yöneltilecek seçimlik hakları dışında ayrıca ekspertiz firmaya zararın giderilmesi talebinde bulunabilecek olup, nitelikli dolandırıcılıktan ötürü de suç duyurusunda bulunabileceği kuşkusuzdur. Nitekim gizli ayıplar haricinde, satış tarihinde ekspertiz raporunda belirtilen arıza ve hasarlar, aracın olağan kullanımı veya hatalı kullanımı sebebiyle meydana gelen kayışlar vb. haller, bakım ve muayene yapılmadığı gerekçesiyle meydana gelen hasarlardan ötürü satıcının sorumluluğu meydana gelmeyecek olup bu tür arıza ve hasarların yönetmelik kapsamı dışında bırakıldığı kararlaştırılmıştır.    Peki Galerinin Sorumluluğunda Olan Gizli Ayıp Halinde Tüketicinin Seçimlik Hakları Nelerdir? Ayıbın garanti kapsamı süresi bittikten sonra ortaya çıkmış olması halinde tüketici satıcıya yazılı veya şifahi yol ile bildirimde bulunarak, kanunda belirtilen seçimlik haklarından yararlanabilir. Dolayısıyla, tüketici dilerse, 

1. Aracın Ücretsiz Onarımı
2. Ayıp Oranında Bedel İndirimi İsteme
3. Aracın Değiştirilmesini
4. Aracın iadesi ile Sözleşmeden Dönme haklarından birini kullanabilir. Kullanılan tercihin satıcı tarafından yerine getirilmesi zorunludur. 

Tüketici, seçimlik ayıbı ve seçimlik hakkını satıcıya bildirmesine rağmen, satıcı bu yükümlülüğü yerine getirmezse genel mahkemelerde dava ikame edilebilecektir.    Av. Tuğçe Aslan