Covid-19 (korona) ve Şehitlik

COVİD – 19 SALGINI SEBEBİYLE VEFAT EDEN HEKİMLER, SAĞLIK VE KAMU ÇALIŞANLARI, ASKERLER, EMNİYET MENSUPLARI ŞEHİT SAYILABİLİR Mİ?

Dünya Sağlık Örgütü tarafından Pandemi olarak ilan edilen Covid – 19’a karşı Türkiye Tabipler Birliği, işbu salgınla birincil dereceden mücadele eden hekimler ve sağlık çalışanlarına koronavirüsün bulaşmasının muhtemel olduğu varsayımından hareketle, Covid – 19’un meslek hastalığı olarak kabul edilmesi gerektiğini bildirilmiştir. Nitekim, koronavirüsün solunum ve temas ile bulaşmasının oldukça yaygın ve hızlı olduğu dikkate alındığında, şüphesiz ki birçok hekim ve sağlık çalışını müdahaleler sırasında koronavirüse maruz kalmıştır. Bu sebeple, Türkiye Tabipler Birliğinin çağrısı üzerine, yakın zamanda Covid – 19’un meslek hastalığı olarak yönetmeliklerde yeniden düzenleneceği tartışmasızdır. 

Hülasa, ülkemizde koronavirüse karşı 20 yaş altı ve 65 yaş üstü vatandaşlara sokağa çıkma yasağı ilan edilmiş, sokağa çıkma yasağına tabi olmayan vatandaşlar için sosyal izolasyon vurgusu ile ‘’evde kal’’ çağrıları yapılmıştır. Ancak, hala evde çalışma imkânı bulamayarak işe devam zorunluluğu olan vatandaşlarımız için durum farklılık arz etmektedir. 

Nitekim, hekimler ve sağlık çalışanları için koronavirüsün meslek hastalığı olarak kabulü değerlendirildiğinde, bu olağanüstü hâl durumunda Covid – 19’dan ötürü görev sırasında hayatını kaybeden hekimler, sağlık çalışanları, askerler, öğretmenler, PTT görevlileri açısından hukuki durumun ne olacağı soruları akla gelmektedir. Bu grupların enfekte olma riskinin işe devam zorunluluğunun mevcudiyeti sebebiyle oldukça yüksek olduğu düşünüldüğünde hayatını görev sırasında kaybeden kamu çalışanlarının şehitlik ünvanına sahip olup olamayacağı gündeme gelmektedir.

Ancak Türk hukuk sisteminde kimlerin şehitlik ünvanına naip olacağı kanun ile düzenlenmemiştir. Bunun sebebi, şehitliğin dini bir kavram olması ile hukuk sistemimize yansımasının değişkenlik arz etmesi ile ilgilidir. Şehitlik Yönetmeliğine bakıldığında, şehitliğin askeri bir nitelik taşıdığı söylenebilir. Nitekim, ilgili yönetmelik şehitlik yerlerinin tespiti, tescili, tahsisi, yönetimi, inşası, bakımı, onarımı ve koruma işlemleri ile şehitliklere kimlerin defnedileceğine ilişkin usul ve esaslarının belirlenmesi amacıyla düzenlenmiştir. Genel olarak, ülke savunmasında veya terör örgütü ile mücadelede hayatını kaybeden asker, polis ve diğer kamu çalışanlarına şehitlik ünvanı verilmektedir. Ayrıca, 18/10/2016 tarihli ve 6749 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanunun 7. Maddesi ile de darbe teşebbüsü sırasında hayatını kaybeden siviller de şehit sayılmıştır. 

Bu kapsamda değerlendirildiğinde hekimler ve sağlık çalışanlarının yanı sıra, sosyal dayanışma kapsamında yardıma muhtaç ailelere ödenecek 1.000 TL’yi dağıtma amacıyla belirlenen ailelerin evlerine giden PTT kamu görevlileri ve öğretmenlerin de Covid – 19 salgınında enfekte olma riski en yüksek gruplar arasında yer aldığını söylemek doğru olacaktır. Nitekim, Covid – 19 sebebiyle görevleri sırasında enfekte olup hayatlarını kaybeden kamu çalışanları şehit sayılabilir mi?

Şehit Yönetmeliğinin 3. Maddesinde şehitliğe defnedilecek kişiler düzenlenmiştir. Şöyle ki;

  1. Millî Savunma Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlıklarında görev yapan askerlerden,
    1. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun Vazife Malullüğü başlıklı 47. Maddesinde düzenlenen, vazifelerini yaptıkları sırada veya vazifeleri dışında idarelerince görevlendirildikleri herhangi bir kamu idaresine ait başka işleri yaparken bu işlerden veya kurumlarının menfaatini korumak maksadıyla bir iş yaparken ya da idarelerince sağlanan bir taşıtla işe gelişi ve işten dönüşü sırasında veya işyerinde meydana gelen kazalarda hayatını kaybedenler,
    2. Barışta güven ve asayişi korumak, kaçakçılığı men, takip ve tahkikle, trafik ve yol güvenliğini veya tutuklu ve hükümlülerin sevk ve nakillerini sağlamakla görevli olanların görevleri sırasında hayatını kaybedenler,
    3. Yurt dışında sürekli görev veya her türlü geçici görev nedeniyle bulunan Türk uyruklu kamu personelinden; bu görevlerinden dolayı (görevleri sona ermiş olsa bile) yurt dışında maruz kaldıkları tedhiş veya uğradıkları suikast sonucu hayatını kaybedenler,
    4. Güven ve asayişi ihlal eden eylemler nedeniyle yakalanan gözaltına alınan, tutuklanan veya hükümlü bulunanların muayene ve tedavileri ile görevlendirilen sağlık personelinden, bu görevlerinden dolayı (görevleri sona ermiş olsa bile) öldürülenler,
    5. Olağanüstü Hal Kanununca yapılacak görevlendirilenler ile çalışma yükümlülüğüne tabi tutulanlar bu görevlerinden dolayı veya görevleri sona ermiş olsa bile yaptıkları hizmet nedeniyle veya bu yüzden maruz kaldıkları yaralanma veya hastalık sonucu hayatını kaybedenler,
    6. Görevleri sırasında veya görevleri sona ermiş olsa bile MİT mensubu olmaları nedeniyle maruz kalacakları saldırı hayatını kaybedenler, 
    7. Emniyet Genel Müdürlüğünde kadrolu veya sözleşmeli olarak görevli pilot, pilot adayı ve uçuş ekibi ile kurbağa adam ve kurbağa adam adaylarının geçirdiği kaza sonucu hayatını kaybedenler,
    8. Terörle Mücadele Kanunu’nda sayılan hallerde hayatını kaybedenler,
    9. 4536 sayılı Denizlerde ve Yurt Yüzeyinde Görülen Patlayıcı Madde ve Şüpheli Cisimlere Uygulanacak Esaslara İlişkin Kanunun uyarınca görevlendirildikleri belgelenmek şartıyla, patlayıcı madde ve şüpheli cisimlerin tespiti, nakli, incelenmesi, muhafazası veya zararsız hale getirilmesi görevleri sırasında hayatını kaybedenler,
  1. Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarında görev yapan askerler dışındaki kamu personelleri 
    1. Terörle Mücadele Kanunu Kapsamında görevlendirildikleri hallerde hayatlarını kaybedenler,
    2. Olağanüstü Hal Kanunu Kapsamında görevlendirildikleri hallerde hayatlarını kaybedenler,
  1. Geçici ve gönüllü köy korucularından;
    1. Köy muhtarı ve ihtiyar meclisi mahsul zamanlarında çapulcular ve eşkıya türemiş ise yağmadan köy halkını korumak için hayatını kaybedenler,
    2. Güven ve asayişin korunmasında hizmetlerinden yararlanılması zorunlu olan ve yetkililerce kendilerine bu amaca yönelik görev verilen kamu görevlileri ve sivilleri İç güvenlik ve asayişin korunmasında veya kaçakçılığın men, takip ve tahkiki ile ilgili olarak güvenlik kuvvetlerine kendiliklerinden yardımcı olunması sırasında hayatlarını kaybedenler,
    3. Terörle Mücadele Kanunu Kapsamında görevlendirildikleri hallerde hayatlarını kaybedenler,
    4. Olağanüstü Hal Kanunu Kapsamında görevlendirildikleri hallerde hayatlarını kaybedenler, şehitliğe defnedilir.

2330 Sayılı Kanun’un Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanununa göre, yukarıdaki sebeplerle hayatını kaybedenlerin kanuni mirasçılarına nakdi tazminat ödemesi yapılmaktadır. İlgili tazminatın %15’lik bölümü her birine ayrı ayrı olarak, eş ve çocuklara; eşin olmaması halinde çocuklar ile sağ olan anne ve babaya paylaştırılır. Ayrıca aynı kanunun, 4. Maddesinin c bendi gereği, ölenlerin kendilerine bağlanması gereken görev malullüğü aylığı, dul ve yetimlerine intikal ettirilerek ölenlerin veya çalışamayacak derecede engelli hâle gelenlerin çocukları da devlete ait yatılı okul ve eğitim kurumlarında ücretsiz olarak okutulmaktadır. 

Yönetmelikte sayılan maddeler uyarınca maruz kalınan hastalıktan vefat halinde şehit sayılmanın, yalnızca Olağanüstü Hal Kanunu’na ve Terörle Mücadele Kanunu’na göre görevlendirilme yapıldığı hallerde düzenleme altına alındığı görülmektedir. Nitekim, olağanüstü hâl tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar gibi hallerde ilan edilebilse dahi henüz Covid – 19 sebebiyle olağanüstü hâl ilan edilmediğinden yönetmelik gereği Covid – 19 sebebiyle hayatını kaybeden kamu çalışanlarının şu aşamada şehit sayılamayacağı görülmektedir.

Ancak ifade edildiği üzere, şehitliğin dini bir kavram olması sebebiyle somut olaya göre defaatle değişkenlik arz ederek uygulamada birçok farklılığa sebebiyet vermiştir. Örneğin, Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından Hakkâri Dağlıca ’ya operasyon düzenlendiği sırada zatürre olduğu gerekçesi ile hastaneye kaldırılarak vefat eden asker öncelikle şehit sayılmamış akabinde görülen yargılama sonrasında asker cihetinde şehit kararı verilmiştir. Görev sırasında maruz kaldığı hastalık sebebiyle ilgili karar verilmiş ise dahi sonrasında Şehit Yönetmeliğinin 2. Maddesinin b fıkrası ile bünyesel rahatsızlık veya hastalık, intihar sebeplerinden ötürü hayatını kaybedenlerin şehit sayılmayacağı düzenlenmiştir. 

Bu sebeple ülkemizde olağanüstü hâl ilan edilmediğinden, hekimlerin, sağlık çalışanlarının, askerlerin ve diğer kamu görevlilerinin görevleri sırasında Covid – 19 salgınına maruz kalması ile hayatlarını kaybetmeleri sebebiyle şehitliğe defin kararı verilebilmesi için koronavirüs sebebiyle yaşanan bu olağanüstü durumun yönetmelik hükümlerine dahil edilmesi ile yeniden düzenleme yapılması gerektiği söylenebilir. Dolaysıyla, ilgili kavram bir kez daha somut olaya göre değerlendirilerek Yönetmeliğinin 4. Maddesinde şehitliğe defin kararını veren makamlarca tekrar gözde geçirilmelidir. İlgili madde; Şehitliğe defin kararı aşağıdaki makamlarca verilir,

  1. Millî Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığında görev yapan askerler hakkında bağlı bulundukları kuvvet komutanlığı; diğer kamu personeli hakkında ilgisine göre Millî Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı veya bunların yetki vereceği makamlar,
  2. Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlıklarında görev yapan askerler ile diğer kamu personeli hakkında bağlı bulundukları komutanlık veya bunların yetki vereceği makamlar
  3. Jandarma Genel Komutanlığında Jandarma Hizmetleri Sınıfında ve Sahil Güvenlik Komutanlığında Sahil Güvenlik Hizmetleri Sınıfında bulunan kamu personeli, askerler, kamu personeli ve Emniyet Genel Müdürlüğü personeli ve Millî Savunma Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü adına öğrenim görenler hakkında olayın meydana geldiği il valiliği,
  4. Millî İstihbarat Teşkilâtı mensupları hakkında Millî İstihbarat Teşkilâtı Müsteşarlığı,
  5. Yurtdışında sürekli görev veya her türlü geçici görev sebebiyle bulunanlar hakkında bağlı bulundukları kurumlar,

Son olarak, Şehit Yönetmeliğinin 4. Maddesinin 3. Fıkrası gereğince, şehitliğe defin kararı, hayatını kaybeden kişinin yakınlarına ilgili mevzuatına göre sağlanacak haklara ilişkin hak sahipliği sonucu doğurmamakla birlikte hak sahipliği, yetkili kurum ve kuruluşlarca ilgili mevzuatına göre tespit edilmektedir. Bu sebeple de Covid – 19 sebebiyle hayatını kaybeden kamu çalışanlarının görev şehidi sayılıp sayılmayacağı ilgili kişilerin kuruluşlarca değerlendirilecek bir husus olup şehit sayılmaya ilişkin şartların oluşmuş olmasına rağmen şehit sayılmasına karar verilmeyen durumlar için ise idare mahkemelerinde dava açılabileceği tartışmasızdır. 

Av. Tuğçe Aslan