Uygulamada sıklıkla karşılaşılan limited ve anonim şirketlerde ortaklıktan çıkarma ve çıkarılma detaylıca ele alınması gereken bir konudur. Türk Ticaret Kanunu’nun ilgili maddelerinde şirketlerden ortakların çıkarılmasının hangi durumlarda söz konusu olacağı düzenlenmiştir.
Limited Şirketlerde:
Limited şirketlerde ortaklıktan çıkarılma iki durumda gündeme gelebilir (TTK m. 640):
- Haklı sebebin varlığı dolayısıyla mahkeme kararıyla çıkarılma
- Ortaklık kararı (esas sözleşmede öngörülen sebeplerden birinin gerçekleşmesi)
- Haklı sebepler kanunda sınırlı sayıda sayılmamakla birlikte, somut olayın koşullarına göre de değişiklik gösterebilir. Doktrin ve yargı kararları uyarınca örnek olarak şu fiiller gösterilebilir:[1]
- Şirket ortaklarının sadakat yükümlülüğünü ihlal etmesi,
- Şirket ortaklarının rekabet yasağını ihlal niteliğinde davranışlarda bulunması,
- Şirket ortağının mesleki bilgilerden yoksun olduğunun öğrenilmesi, aranan niteliklere sahip olmadığının anlaşılması,
- Şirket ortağının şirketin diğer ortaklarını, müşterilerini ya da çalışanlarını olumsuz etkilemesi, karşılıklı güvenin ortadan kalkması,
- Ortağın şirketin malvarlığını kendi çıkarları lehine kullanması…
TTK m. 640:
- Şirketin istemi üzerine ortağın mahkeme kararıyla haklı sebebe dayanılarak şirketten çıkarılması hâli saklıdır.
Esas sözleşmede öngörülen sebeplerden birinin gerçekleşmesi neticesinde ortaklık kararı alınarak da şirket ortağının çıkarılması mümkündür. Ancak sözleşmede öngörülen sebebin genel ahlaka, kanunun emredici hükümlerine ve kişilik haklarına aykırı olmaması önem arz eder. Aksi şekilde düzenlenmiş sebepler geçersiz olacaktır.
TTK m. 640:
(1) Şirket sözleşmesinde, bir ortağın genel kurul kararı ile şirketten çıkarılabileceği sebepler öngörülebilir.
Yargıtay 11. HD. 2019/2320 E., 2020/295 K., 13.01.2020 sayılı kararı:
…6102 sayılı TTK’nın 640. maddesinin 1. fıkrası şirket sözleşmesinde, bir ortağın genel kurul kararı ile şirketten çıkarılabileceği sebeplerin öngörülebileceğini düzenlemiş olup, maddenin 3. fıkrasında şirketin istemi üzerine ortağın mahkeme kararı ile haklı sebebe dayanılarak şirketten çıkarılması hali saklı tutulmuştur. Maddenin birinci fıkrası uyarınca, şirket sözleşmesinde bir ortağın ortaklıktan çıkarılması için sebepler öngörülmüş ise, şirket genel kurul kararı ilgili ortak ortaklıktan çıkarılabilir. TTK’nın 640 /1. maddesi uyarınca, şirket sözleşmesinde bir ortağın ortaklıktan çıkarılması için sebepler öngörülmemiş ve ortağın şirketten çıkarılmasına mesnet durum, vakıa esas sözleşemede öngörülen hallerden birinin kapsamına girmiyor ise, ilgili ortağın ortaklıktan çıkarılması mahkeme kararı ile mümkündür. TTK’nın 640/3. maddesine uyarınca, şirketin istemi üzerine bir ortağın haklı sebeple ortaklıktan çıkarılmasına karar verilebilmesi için öncelikle şirket genel kurulunun bu yönde bir karar alması gerekir…
Anonim Şirketlerde:
Türk Ticaret Kanunu’nda anonim şirketlerde ortaklıktan çıkarılmaya ilişkin kanunda farklı hükümler öngörülmüştür, bunlardan bazıları şu şekildedir:
- TTK m. 136 vd. düzenlenen birleşme hükümleri uyarınca birleşen şirketlerin ortaklara ayrılma akçesi (TTK m. 141) öngörmesi.
- TTK m. 208’de düzenlenen hâkim şirketin azlığın paylarını satın alması.
- TTK m. 531’de düzenlenen azınlık pay hakkı sahibinin haklı sebeple şirketin feshini talep etmesi.
- Ayrılma akçesi: TTK m. 141 uyarınca birleşmeye katılan şirketlerin ortaklara iki seçenek tanıyabileceği öngörülmüştür: Devralan şirkette pay ve ortaklık haklarının iktisabı veya iktisap olunacak şirket paylarının gerçek değerine denk gelen bir ayrılma akçesi.
Ancak burada önemli olan, 2. fıkrada düzenlenen hükümdür: ‘Şirketler, birleşme sözleşmesinde yalnızca ayrılma akçesi verilmesini öngörebilir.’ Bu hükümden hareketle, birleşen şirketlerin ortakların ortaklık sıfatını son verebileceğini söylemek isabetli olacaktır. Lakin, birleşme sözleşmesinde bu şekilde bir hükmün öngörülebilmesi, devreden şirketin bu sözleşmeyi %90 olumlu oy ile onaylanmasına bağlıdır.
- Hâkim şirketin azlığın paylarını satın alması: TTK m. 208 uyarınca şirketin paylarının ve oy haklarının en az %90’ına sahip hâkim şirket, azlık pay sahipleri eğer şirketin çalışmasına engel oluyorsa, dürüstlük kurallarına aykırı davranışlarda bulunarak sorun yaratıyorsa azlığın paylarını satın alabilir. Bu hükümden anlaşılacağı üzere hâkim şirketin azlık pay sahiplerinin paylarını belli şartlar altında satın alarak azlığın ortak sıfatını sona erdirebilmesi mümkündür.
- Azınlık pay hakkı sahibinin haklı sebeple şirketin feshini talep etmesi: TTK m. 531’de yer alan düzenleme şu şekildedir: ‘Haklı sebeplerin varlığında, sermayenin en az onda birini ve halka açık şirketlerde yirmide birini temsil eden payların sahipleri, şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden şirketin feshine karar verilmesini isteyebilirler. Mahkeme, fesih yerine, davacı pay sahiplerine, paylarının karar tarihine en yakın tarihteki gerçek değerlerinin ödenip davacı pay sahiplerinin şirketten çıkarılmalarına veya duruma uygun düşen ve kabul edilebilir diğer bir çözüme karar verebilir.’ Bahse konu hükümde, azınlık pay sahibi ortakların haklı sebeple şirketin feshini talep etmesi durumunda mahkemenin davacı azınlık pay sahiplerinin şirketten çıkarmaya yönelik bir karar verebileceği öngörülmüştür.
Sonuç olarak, anonim şirketlerde ortaklıktan çıkarılmaya ilişkin özel bir düzenleme yapılmamıştır; genel hükümlerde çıkarılmaya yönelik birtakım haller bulunmaktadır. Bir başka deyişle, anonim şirket ortaklarının ve yönetim kurulunun yükümlülüklerine aykırı harekette bulunması halinde sınırlı düzenleme yapılmış olup genel anlamda bir çıkarılma hükmü öngörülmemiştir.
Fatma Aslıhan BEJİ
[1] ÇAKIR ÇELEBİ, F. Betül, Lı̇mı̇ted Şirkette Çıkma Ve Çıkarma, Yıldırım Beyazıt Ünı̇versı̇tesı̇ Sosyal Bı̇lı̇mler Enstı̇tüsü, Özel Hukuk Anabı̇lı̇mdalı yüksek lı̇sans tezi, Eylül, 2015. http://acikerisim.ybu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/1532/414461.pdf?sequence=1&isAllowed=y.