Ülkemizde 2001 yılından bu yana, “4628 s. Elektrik Piyasası Kanunu” ile beraber serbest piyasa ilkelerine göre şekillenmekte olan elektrik piyasası içerisinde; birçok serbest piyasa örneğinde de görüldüğü üzere muafiyetli, tekelciliğin olmadığı bir üretim düşüncesi ortaya atılmış ve ardından, 2008 yılında “lisanssız elektrik üretimine” ilişkin çalışmalara başlanmıştır. Bahsedilen bu üretim sistemi ile hedeflenen, tüketicilerin elektrik ihtiyacının en yakın üretim mekanizmalarından karşılanarak, bunun üzerine ihtisaslaşma yolunda olan küçük ölçekli işletmeleri Türkiye ekonomisine kazandırmak olmuş, ayrıca arz güvenliği ile birlikte etkin kullanımı sağlamak olmuştur. Söz konusu bu sistem için, olağan prosedürün aksine, kurulu güce göre belirlenen ön lisans ve lisans alma şartları; şirket kurma yükümlülüğü bulunmamaktadır. Bunun yanında lisanssız üretim sistemi, yenilenebilir enerji kaynakları için öngörülmüş olan, bu kapsamda “hidrolik, rüzgar, jeotermal, biyokütle enerji kaynakları” ile elektrik üretimi için geliştirilmiş bir sistemdir. Zaman içerisinde bu konuya ilişkin yapılan pek çok araştırma sonucunda Türk hukuk mevzuatında da kapsamı genişletilmiş olan lisanssız üretim sistemine, 21 Temmuz 2011 tarihinde Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından yayınlanan yönetmelikle resmi olarak izin verilmiştir.
10 Eylül 2022 tarihinde yayınlanmış olan 412 sıra numaralı Milli Emlak Genel Tebliği ile esasen mülkiyeti Hazineye ait olan taşınmazlar üzerinde yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı olarak “lisanssız elektrik üretimi” yapılabilmesi için irtifak hakkı tesisi veya kullanma izni verilmesi mümkün kılınmış; bunun yanında işbu hak sağlama ve izne ilişkin usul ve prosedür de tebliğ ile açıkça belirtilmiştir.
- HAZİNE TAŞINMAZI ÜZERİNDE ELEKTRİK ÜRETİMİNE İLİŞKİN HAK TESİSİ İÇİN BAŞVURUDA BULUNABİLECEKLER
Milli Emlak Genel Tebliğinin 5. maddesinin 1. fıkrasında belirtildiği üzere, yenilenebilir enerji kaynakları yoluyla; lisanssız bir şekilde elektrik üretimi için kendisine Hazine taşınmazı üzerinde irtifak hakkı tesis edilmesi veya buna ilişkin taşınmazı kullanma izni için:
- Maden veya jeotermal işletme ruhsat sahipleri,
- Sanayi abone grubunda yer alan kişiler : Üretim yapan tesisler, sanayi sicil belgesi sahibi işletmeler, Organize Sanayi Bölgesi bünyesinde, OSB Müdürlüğü adına üretim yapma belgesine sahip müesseseler,
- Kamu ve özel hizmetler sektörü ile diğer abone grubunda yer alan kişiler,
- Tarımsal faaliyetler abone grubunda yer alan kişiler : Ana faaliyeti tarımsal üretim olan gerçek-tüzel kişiler tarafından kurulmuş sulama kooperatifleri, pompaj tesisleri, tarımsal sulama elektrik tesisleri
başvuruda bulunabilir. Bunun yanında ilgili maddenin 2. fıkrası ile de, daha önce kendisine başka bir amaçla Hazine taşınmazı üzerinde irtifak hakkı tesis edilen/kullanma izni verilen kişilere, söz konusu izin ve irtifak hakkının kullanarak anılan taşınmazın bir kısmında, lisanssız elektrik üretimi yapmaları için başvuruda bulunma imkanı da tanınmış; bunların yanında, spesifik olarak mesken (konut amaçlı müstakil bina, apartman, konut siteleri) ve aydınlatma (cadde, bulvar, karayolları, kamunun ücretsiz kullanımına açık alan aydınlatmaları) abone gruplarında bulunanlar, üretim için hak tesisinin dışında bırakılmıştır.
Söz konusu başvuru, yatırımcı tarafından idareye yapılmaktadır. İdareden anlaşılması gereken, : İllerde çevre, şehircilik ve iklim değişikliği il müdürlükleri (millî emlak dairesi başkanlığı veya millî emlak müdürlüğü) iken, ilçelerde ise millî emlak müdürlüğü; yoksa milli emlak şeflikleridir.
- İRTİFAK HAKKI VE KULLANMA İZNİ TESİS EDİLEBİLECEK ALANLAR
Hazine taşınmazları üzerinde lisanssız elektrik üretim sistemi kulumu için irtifak hakkı/kullanma izni tesis edilebilecek Hazine taşınmazları bakımından, 10 Eylül 2022 tarihli Milli Emlak Genel Tebliğinin 6. maddesinden anlaşıldığı üzere, 3.7.2022 tarih ve 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununun 1. maddesi esas alınarak bir ayrıma gidilmiş olup, bu kapsamda:
- Büyük ova koruma alanları açısından (tarımsal üretim potansiyeli yüksek olmasına rağmen yanlış kullanım, kirlenme vb. Nedenlerle arazi bozulması ve toprak kaybının hızlıca yaşandığı alanlar)
- Maden/jeotermal işletme ruhsatlı alanlarda ruhsat sahiplerine,
- Tarımsal faaliyetler abone grubunda yer alan kişilere,
- Atık niteliği biyokütle olması şartıyla; belediye atıklarının, kamu kurumlarınca işletilen tesislerden ortaya çıkan atıkların; arıtma çamurlarının kullanılacağı tesislerde ise kamu kurum ve kuruluşlarına
irtifak hakkı tesis edilebilir veya kullanma izni verilebilir.
- Büyük ova koruma alanları dışında kalan Hazine taşınmazları açısından
yalnızca işbu tebliğin 5. maddesinin 1. fıkrasında belirtilen gruptaki kişilere irtifak hakkı tesisi/kullanma izni verilmesi imkanı sağlanmıştır.
Bunun yanında Tebliğin 8. maddesine göre; söz konusu hakkın tesis edileceği/kullanma izninin verileceği Hazine taşınmazları, Enerji ve Tabii Kaynakları Bakanlığınca re’sen veya yatırımcıların talebi üzerine belirlenecektir.
- HAZİNE TAŞINMAZLARI ÜZERİNDE LİSANSSIZ ELEKTRİK ÜRETİMİ İÇİN GÜÇ SINIRI
412 Sıra numaralı tebliğde yer alan 7. madde uyarınca, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı olarak yapılacak elektrik üretimi bakımından; elektrik üretim tesislerinin güç sınırı, “Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliğine” göre belirlenecektir. Bu yönetmeliğe göre, Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik üretim tesisleri azami 1 Megawatt gücünde kurulabilir ve sisteme en fazla1Megawatt olarak bağlanabilir.
Ayrıca Milli Emlak Tebliği md. 9/2 uyarınca da; güneş enerjisine dayalı olarak kurulacak üretim tesislerinde 1 Megawatt başına kurulu güç için, maksimum 15 dönüm santral sahası kullanılmasına izin verileceği belirlenerek de güç potansiyeli açısından bir fiziki alan sınırlaması getirilmiştir.
- İRTİFAK HAKKI TESİSİ İÇİN ÖNGÖRÜLEN İHALE USULÜ
- İhaleye Katılmak İçin Gerekli Belgeler: Milli Emlak Genel Tebliğinin 10. maddesinin 1. fıkrasında belirtildiği üzere,
- Kurulması planlanan elektrik üretim tesisinin türünü, yani hangi yenilenebilir enerji kaynağına (güneş, rüzgâr, jeotermal, hidrolik veya biyokütle enerjisi) dayalı olarak üretim tesisi kurulacağını ve bu tesisin kurulu gücünü belirten dilekçe,
- Tüketim abonelikleri için bağlantı aşamasındaki sözleşme gücünü gösteren ilgili Şebeke İşletmecisinden alınacak yazı
ile ihaleye katılma amacıyla idareye teslim edilmesi zorunludur.
- İhale Bedeli: İlk yıl için öngörülen ihale bedeli, hak tesis edilmesi istenen Hazine taşınmazının rayiç bedelinin %1’i tutarındadır.
- İlan ve Pazarlık Usulü: Milli Emlak Tebliğinde belirtildiği gibi, Devlet İhale Kanununun 17. maddesinde belirtilen, günlük gazete yoluyla veya günlük gazete çıkmayan yerlerde ilan tahtalarına asılmak suretiyle elektrik üretimi için irtifak hakkı tesis edileceği duyurulur. Daha sonrasında ise ihale, yine Devlet İhale Kanununun md. 51/g bendine belirtilen pazarlık usulü ile işletilir.
Fakat bu hususun istisnası olarak 412 s. Milli Emlak Tebliğinin md. 10/4-a ve b bentleri uyarınca:
- Kendilerine verilen görevlerin yerine getirilmesi sırasında ihtiyaç duyulan elektrik enerjisinin temini amacıyla: genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerine; yurt içi özgün geliştirme ve ileri teknoloji gerektiren savunma, havacılık ve uzay sanayii alanlarında faaliyet gösteren ve Savunma Sanayii Başkanlığınca bildirilen yatırımcılara; Cumhurbaşkanı Kararı ile kurulan endüstri bölgesi ve teknoloji geliştirme bölgesi yönetici şirketlerine; Kamu yararına çalışan derneklere ve vergi muafiyeti tanınan vakıflara ve ilgili maddede belirtilmiş olan diğer nitelikteki kuruluşlara, Devlet İhale Kanunu md. 17 ile öngörülmüş olan ilan usulü işletilmeden doğrudan irtifak hakkı tesis edilebilir veya kullanım izni verilebilir. Fakat bunun için, belirttiğimiz gibi işbu kategorilerde değerlendirilebilecek kuruluşların gerekli enerji temini için üretim yapma hususunu, kendilerine verilen görevleri yerine getirme şartının arandığı açıktır.
- “Biyokütle atık” niteliğinde olması şartıyla, Atık Yönetimi Yönetmeliği uyarınca belediye atıkları; kamu kurum ve kuruluşlarınca işletilen tesis atıkları; arıtma çamurlarının kullanılacağı lisanssız elektrik üretim tesisleri için kamu kurum ve kuruluşlarına da ihale usulü gözetilmeden doğrudan irtifak hakkı tesisi sağlanabilir.
- “Maden veya jeotermal işletme ruhsatlı alanlarda ruhsat sahibi kişiye” ve “Lisanssız elektrik üretimi dışında diğer amaçlarla lehine irtifak hakkı tesis edilen veya adına kullanma izni verilen yatırımcılara” da aynı şekilde, doğrudan irtifak hakkı tanınabilmektedir.
- İRTİFAK HAKKI TESİSİNDE ÖN İZİN SÖZLEŞMESİ
10 Eylül 2022 tarihli Tebliğin 11. maddesinde, “Hazine taşınmazları hakkında yapılan irtifak hakkı veya kullanma izni ihalelerinin onayını müteakip, yatırımcılara fiili kullanımı olmaksızın Yönetmelik eki Ön İzin Sözleşmesi (Ek-12) düzenlenmek suretiyle bir yıl süreli ön izin verilir….” şeklinde, tanınan irtifak hakkı sonrasında elektrik üretiminin gidişatı, işletmenin faaliyetleri açısından denetim yapılabilmesi için zamansal bir sınırlama getirilerek, ilk bir yıl içerisinde üretim hususunda birinci kademe olarak, 1 yıllık ön izin verilmesi öngörülmüştür.
İlgili tebliğ md. 11/2’ye göre, söz konusu ön izin sözleşmesinin noter tarafından tescil edildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde;, ilgili şebeke işletmecisi tarafından düzenlenip yatırımcıya verilen ve kurulması planlanan üretim tesisine ilişkin şartları içeren “bağlantı anlaşmasına çağrı mektubu” adlı belgeyi, lisanssız üretim gerçekleştirecek olan yatırımcının idareye teslim etmesi gerekmektedir. İdare, bu belgede belirtilen “kurulu güç” için gerekli taşınmaz miktarını tespit edip; ön izin verilebilecek taşınmaz yüz ölçümünü belirler ve imzalanmış olan ön izin sözleşmesini işbu tespitler doğrultusunda revize eder. Ön izin verilen taşınmaz bölümü dışında kalan kısmın parsellere ayrılması mümkün ise; ifrazı gerçekleştirilir.
Bahsedilen prosedür ile İdarece elektrik üretimi için belirlenen taşınmaz üzerinde yatırımcı;
- Taşınmazın tescil, ifraz, tevhit, terk ve benzeri işlemlerini,
- Taşınmazın imar planının yaptırılması, değiştirilmesi ve bu işlemlerin idarece onaylanmasını,
- Uygulama projelerinin hazırlanması ve bu projelerin Elektrik Tesisleri Proje Yönetmeliği esaslarına göre onaylanmasını,
- Tesisin kurulacağı taşınmazlarla ilgili idarelerden gerekli onayların alınmasını,
- Üretim tesisinin yeri hakkında Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğünden ÇED Uygunluk yazısının alınmasını,
- Elektrik üretim tesisinin dağıtım veya iletim sistemine bağlantısını teminen Hazine taşınmazının bulunduğu bölgede görevli elektrik dağıtım şirketi ile bağlantı anlaşmasının yapılmasını,
- İlgili mevzuat uyarınca alınması gereken diğer izin ve ruhsatların alınmasını,
- Taşınmazın bulunduğu yere ilişkin ilgili şebeke işletmecisinden bağlantı anlaşmasına çağrı mektubunun alınmasını
ön izin süresi içerisinde tamamlamak zorundadır. Söz konusu izin süresi, gerekli hallerde ihale bedeline göre belirlenen bir bedel karşılığında uzatılabilir ve toplam süre, ancak 4 yıl olabilir.
- HAKKIN TESİSİ VE KULLANIM İZNİ VERİLMESİ
Yatırımcılar tarafından, yukarıda belirtilen yükümlülüklerin ön izin süresi içerisinde yerine getirilmesi sonrasında, lehlerine irtifak hakkı tesis edilmesi/kullanım izni verilmesinin talep edilmesi halinde, Bakanlık iznine gerek olmadan; Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğünce, “irtifak hakkına ilişkin resmi senede yazılacak hükümler”/“kullanma izni sözleşmesi” düzenlenmesi suretiyle 29 yıla kadar bağımsız ve sürekli nitelikte olmayacak şekilde hak tesis edilir/kullanma izni verilir.
Yapmış olduğumuz detaylı açıklamalar ışığında, 10 Eylül 2022 tarih ve 412 sıra numaralı Milli Emlak Genel Tebliği ile; uzun yıllar boyunca serbest piyasa düşüncesinin hakim olduğu Türkiye elektrik piyasası içerisinde, küçük ölçekli işletmeler ve yatırımcıların ekonomiye kazandırılması, tüketicilerin fazla elektrik ihtiyaçlarının olabildiğince yeterli şekilde karşılanabilmesi adına geliştirilmiş olan lisanssız elektrik üretimi sisteminin Hazine taşınmazları üzerinde de faaliyete geçirilmesi hedeflense de, söz konusu sistemin çok yeni olması ve tebliğde de görüldüğü üzere çok sıkı şekil şartlarına bağlı kalınması sebebiyle kanımızca; oluşturulması istenen mevcut yeniliğin sistemsel bir düzene oturtulması için uzunca bir zaman dilimi geçmesi gerekmektedir. Aynı zamanda bu süreç içerisinde, disiplinli ve efektif çalışmaların yürütülmesi gerektiği, ilgili denetim mekanizmalarının söz konusu yatırımları iyi bir şekilde gözetmesi gerektiği de aşikardır.
Emir Atay